«Μεσοπόλεμος: Ίδρυση Βιβλιοθήκης στην Καρδίτσα»

εισηγητής: Δημήτρης Ντανόπουλος

[δείτε το υπόλοιπο πρόγραμμα της διημερίδας]

Το "Παυσίλυπον", 1926 (προσωπικό αρχείο Π.Θ.Μιχόπουλου)

περίληψη

Μεσοπόλεμος.

Επαρχία Καρδίτσας, Νομός Τρικκάλων.

Εξεγέρσεις αγροτών. Διώξεις κομμουνιστών.

Μια Λαϊκή Βιβλιοθήκη, που γεννιέται μέσα από μια εφημερίδα.

Η αγροτική, η αστική και η πνευματική Καρδίτσα.

Κάθε Τετάρτη κι ένα συλλαλητήριο, μετά την εβδομαδιαία αγορά.

Κάθε Κυριακή και μια διάλεξη, μετά τον εκκλησιασμό.

Πρόσωπα που κράτησαν τις ρίζες τους στην Καρδίτσα, αλλά ξεχύθηκαν σαν ποτάμι.

Γράφει στο μυθιστόρημα «Οι ρίζες του ποταμού» ο Ζήσης Σκάρος (1997: 107-108):

Η Καρδίτσα […] μ’ ένα μίγμα πληθυσμού δεκαοχτώ κοντά χιλιάδων, που αποτελείται από μικροαστούς που έχουν έρθει απ’ τα ορεινά χωριά, από καραγκούνηδες του κάμπου –πρώτα κολίγους και τώρα κληρούχους- λίγους Εβραίους, βλαχόφωνους, καθώς και από πρόσφυγες που έχουν εγκατασταθεί εδώ μετά τη μικρασιατική καταστροφή, χαρακτηρίζεται από μεταπρατικό εμπόριο, τη βιοτεχνία της και τ’ αγροτικά της προϊόντα, με βάση τα δημητριακά και τον καπνό. Καπνεργοστάσια δεν έχει, παρά δυο-τρεις καπναποθήκες, για μεταφορική συσκευασία. […]

Δικαστικοί, διοικητικοί υπάλληλοι ξεπεσμένοι απόγονοι παλιών οικογενειών τσιφλικάδων, αποτελούσαν μια ιδιόμορφη κάστα, που όλα της τα ενδιαφέροντα συγκεντρώνονταν στο κουτσομπολιό, σε ανιαρούς έρωτες ανάμεσά της κι εξαντλούσαν πάνω σ’ ένα τραπέζι, όπου έπαιζαν τα βράδια χαρτιά. Παραπέρα έξω απ’ τα πληχτικά και πάντα ίδια αυτά σαλόνια, ο άλλος κόσμος ήταν ανύπαρκτος γι’ αυτήν.

Το προλεταριάτο αποτελείται βασικά από οικοδόμους, εργάτες γης, γκαρσόνια σε καφενεία ή εστιατόρια, εμποροϋπάλληλους, εργάτες και εργάτριες σε ραφτάδικα και τσαγκαράδικα συντεχνιακής ακόμα μορφής. Στην ιντελιγκέντσια επικρατούν δυο βασικές κατηγορίες: οι γιατροί και οι δικηγόροι, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της περιοχής, που δεινοπαθεί απ’ την ελονοσία και της αγροζημιές. Η παράδοση των αγροτικών αγώνων για την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών, όπως και του εργατικού κινήματος, είχε την επίδρασή της στα στρώματα των διανοουμένων […]

Οι συνεταιρισμοί είναι πιστωτικοί και οι αγρότες βλέπουν την Αγροτική Τράπεζα περισσότερο σαν εισπράκτορα των τοκοχρεολυτικών δόσεων και των διαφόρων καλλιεργητικών δανείων, παρά σα δημόσιο οργανισμό για την οικονομική ενίσχυσή τους.

Το 1924, δυο νέα παιδιά από την Καρύταινα της Γορτυνίας, ο Βασίλης κι ο Παναγιώτης Λιόλιος μετακομίζουν στην Καρδίτσα (Αντωνίου, 1996: 339) και τον Αύγουστο αρχίζουν να εκδίδουν την καθημερινή εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΦΩΝΗ (Θ.Φ.)(Λάππας, 1974: 136) με διευθυντή το Βασίλη και αφανή ήρωα τον Παναγιώτη. Παράλληλα, λειτουργούν βιβλιοπωλείο και τυπογραφείο (Π.Θ. Μιχόπουλος, προσωπική επικοινωνία, 07.07.2006).

Βασίλειος Λιόλιος (προσωπικό αρχείο Π.Θ.Μιχόπουλου)

Εκείνο το φθινόπωρο η Πανεργατική Ένωση Καρδίτσας, με γενικό γραμματέα τον καπνεργάτη Γεώργιο Σιάντο, έρχεται συχνά σε ρήξη με τις αστυνομικές δυνάμεις (ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΦΩΝΗ, φ.103, 125, 127, 128)

Το Δεκέμβρη ενθρονίζεται επίσκοπος της περιοχής ο Ιεζεκιήλ (Θ.Φ., φ.111).

Από το 1925 στους συνεργάτες της ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΦΩΝΗΣ, ως νυχτερινός συντάκτης (Βογιατζής, 1987: 133), αναφέρεται κι ο Απόστολος Βογιατζής, υπογράφοντας χρονογραφήματα με το ψευδώνυμο: «Λίνος» (Θ.Φ., φ.400). Σπούδασε Νομικά στην Αθήνα (Θεσσαλικά Χρονικά, 1935: 246) κι υπήρξε βασικός πυρήνας του ”Ερασιτεχνικού Ομίλου Νέων” (Βογιατζής, 2006: 287).

Απόστολος Βογιατζής (Βογιατζής, 2003: 63) 

Το Μάρτη δημοσιεύεται για πρώτη φορά η «πληροφορία για πρωτοβουλία ομάδας ερασιτεχνών πως ιδρύεται ερασιτεχνικός σύλλογος με τελικό σκοπό την ίδρυση Λαϊκής Βιβλιοθήκης» στην Καρδίτσα (Θ.Φ., φ.197).

Η δημοσίευση αυτή δε φάνηκε τόσο επικίνδυνη, όσο οι προκηρύξεις της Πανεργατικής Ομοσπονδίας που κατασχέθηκαν και οδήγησαν σε συλλήψεις (Θ.Φ., φ.193), ούτε όσο η απεργία των σιδηροδρομικών που κατέληξε κι αυτή σε συλλήψεις (Θ.Φ., φ.202).

Η ίδρυση Βιβλιοθήκης ξεχνιέται. Το καλοκαίρι γίνεται μεγάλη απεργία καπνεργατών στην Καρδίτσα (Θ.Φ., φ.292).

Η εφημερίδα ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΦΩΝΗ με δημοσιεύματά της μάχεται το δήμαρχο Στέφανο Μπαϊρακτάρη (Θ.Φ., φ. 414, 415), ο οποίος χάνει στις δημοτικές εκλογές από το συνδυασμό του Αστέριου Αλλαμανή (Θ.Φ., φ.420) που πολιτικά άνηκε στο κόμμα των Φιλελευθέρων (Λάππας, 1974: 96).

Είναι η εποχή που ξεκινάει το  χτίσιμο  της δημοτικής αγοράς (1925-1930). Η πόλη γυρνά το βλέμμα της προς τη Δύση. Πρόκειται για ένα από τα τελευταία έργα της εταιρίας Hennebique Francois του Coignet, που κατασκεύασε αναρίθμητα έργα από σκυρόδερμα και γυαλί σ' ολόκληρη την Ευρώπη (www.karditsa-net.gr).

Το 1926 βρίσκει την Ελλάδα με τον Πάγκαλο δικτάτορα και υποχρεωτική τη διδασκαλία σε όλα τα σχολεία ειδικών μαθημάτων για την «καταπολέμησιν του κομμουνισμού». Καταργούνται σχολικά βιβλία που είναι γραμμένα στη δημοτική, απολύονται εκπαιδευτικοί οπαδοί της δημοτικής γλώσσας (Το ΚΚΕ, 1974: 619-620).

Η ίδρυση της Βιβλιοθήκης δε φαίνεται να αποτελεί θέμα δημόσιας συζήτησης. Γίνεται ανατροπή του Πάγκαλου (Το ΚΚΕ, 1974: 622) κι όταν έρχεται στην Καρδίτσα ο Ιωάννης Μεταξάς, «ο ηγέτης των Ελευθεροφρόνων», προκαλούνται επεισόδια μεταξύ κομμουνιστών και έφιππων Μεταξικών (Θ.Φ., φ.779).

Το 1927 στην Καρδίτσα ξεκινά με κινητοποιήσεις: συλλαλητήριο επαγγελματιών στην κεντρική πλατεία (Θ.Φ., φ.868), διαδηλώσεις κατά της δεκάτης από αγρότες  στην πόλη (Θ.Φ., φ.873), στο Μουζάκι για την κατάργηση του φόρου «στεμφυλοπνεύματος» (Θ.Φ., φ.887) αλλά και «εν Σοφάδες» (Θ.Φ., φ.892). Εν τω μεταξύ, πόλεμος ανάβει μεταξύ των Καπνεργατικών Σωματείων της πόλης (Θ.Φ., φ.894). Ο Γιώργης Σιάντος εκλέγεται στην Κεντρική Επιτροπή και στο Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ (Το ΚΚΕ, 1974: 203). Είναι η χρονιά που αρχίζει να δραστηριοποιείται στα κοινά αγροτικά ζητήματα κι ο Απόστολος Βογιατζής (Θ.Φ., φ.858).

Συλλαλητήριο στην κεντρική πλατεία της Καρδίτσας, 1927 (Λάππας, 1974: 162)

Το καλοκαίρι του 1927, οι αγρότες στην Καρδίτσα δεν ήταν καθόλου ήσυχοι. Θεριστής κι αυτοί οργάνωναν συλλαλητήρια και σήκωναν δρεπάνια ενάντια στην επαναφορά της φορολογίας της δεκάτης (Θ.Φ., φ.992) που ετοίμαζε η οικουμενική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη (To KKE, 1974: 624).

Οι αστοί από την άλλη, μαζεύονταν στα γραφεία της εφημερίδας Θεσσαλική Φωνή και συζητούσαν με τις ώρες. Ένα από τα θέματά τους ήταν και η ίδρυση μιας δημόσιας Βιβλιοθήκης.

Τα γραφεία της εφημερίδας και το βιβλιοπωλείο του Β.Λιόλιου (Βογιατζής, 1987: 677)

Μια μέρα, ο Απόστολος Βογιατζής, με άρθρο του φέρνει ξανά στη δημόσια σφαίρα την ιδέα (Θ.Φ., φ.998):

ΔΗΜΟΣΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

[…] Δεν κατενοήθη φαίνεται ακόμη η σπουδαιότης που έχει διά την πόλιν μας […] η ύπαρξις μιας δημοσίας ή δημοτικής Βιβλιοθήκης […]

Πικρίαν αισθανόμεθα διαπιστούντες την αλήθειαν ότι δεν εσκέφθη κανείς διά το ζήτημα της ιδρύσεως μιας δημοσίας Βιβλιοθήκης […]

Ρίπτουσα την ιδέαν ταύτην η εφημερίς μας και αποφασισμένη να αγωνισθή διά την πραγματοποίησιν του εκτάκτως κοινωνικού τούτου έργου απευθύνεται κατά πρώτον προς τους διανοούμενους, προς τους επιστήμονας, προς τους φιλομαθείς συμπολίτας και προς τον επαγωγικότατα δρώντα κ. Πρωτοσύγκελον της Ιεράς Μητροπόλεως. Και προσκαλούμεν αυτούς να κινηθούν, να ηγωθούν μίας κινήσεως διά την δημιουργίαν μιας δημοσίας Βιβλιοθήκης όπου να δύναται ο λαός να ευρίσκη μίαν πνευματική τροφήν αναγκαίαν διά να τον συντηρήση εις την διανοητικήν ζωήν […]

Η ίδρυσις κοινής Βιβλιοθήκης εν τη πόλει μας δεν είναι έργον ακατόρθωτον. Ολίγες προσπάθειες, ολίγες ενέργειες και θα σχηματισθή ο πυρήνας.

Από τα γραφεία της εφημερίδας περνούσαν πολλοί. Ανάμεσά τους και δυο κληρικοί, όπως αναφέρει ο Απόστολος Βογιατζής: «Ο πρωτοσύγκελος Ψυχογιός και ο Κύριλλος Καρμπαλιώτης, ιεροκήρυκας της Μητρόπολης (Θ.Φ., φ.904). Με τις συζητήσεις φέραμε το θέμα στην ίδρυση Βιβλιοθήκης» (Βογιατζής, 1987: 133).

Καινούρια συλλαλητήρια τ’ Αϊ-Λιος (Θ.Φ., φ.1030), συσκέψεις αγροτών φέρνουν τον Αύγουστο (Θ.Φ., φ.1088). Μια ακόμη μεταμεσονύχτια πυρκαγιά σε καπναποθήκη. Στα μέσα του μήνα το Λαϊκό Κόμμα αποχωρεί από την Οικουμενική Κυβέρνηση (Το ΚΚΕ, 1974: 630) και στου Λιόλιου έμπαινε ένας καπνεργάτης για ν’ αφήσει δημοσιεύματα της Πανεργατικής Ένωσης (Θ.Φ., φ.1061).

Συνεχίζονταν, ωστόσο, κι οι συζητήσεις για την ίδρυση της Βιβλιοθήκης. Δύσκολο το ‘βρισκαν.

-Μα, δεν είναι δύσκολο, είπε ο πρωτοσύγκελος Κύριλλος Ψυχογιός. Μπορούμε να την κάνουμε και τώρα.

-Τώρα; ρώτησε με κάποια έκπληξη ο Βογιατζής.

-Βεβαίως, γιατί όχι; Πάμε να δούμε το δήμαρχο.

Και σηκώθηκαν και πήγαν στο δήμαρχο Αστεριάδη Αλλαμανή κι αυτός υιοθέτησε πρόθυμα την ιδέα τους.

Δεκαπενταύγουστος. Νέα κυβέρνηση Ζαΐμη (Το ΚΚΕ, 1974: 630). Ο Γεωργικός Σύλλογος Καρδίτσας διαμαρτύρεται με τηλεγραφήματα στο κράτος των Αθηνών για την τιμή του «εγχώριου σίτου» (Θ.Φ., φ.1088). Έξω φωνές και συλλαλητήρια στην κεντρική πλατεία που οργάνωνε η Πανεργατική Ένωση και το Ενιαίο Μέτωπο. (Θ.Φ., φ.1061)

Ο δεκαπεντάχρονος Χαρίλαος Φλωράκης περνούσε και παρατηρούσε με απορία όλα τούτα (Θεοχαράτος, 2001).

Εν τω μεταξύ, ο Απόστολος Βογιατζής, στρωνόταν και συνέτασσε το καταστατικό του Συλλόγου (Βογιατζής, 1987: 133).

Στις 30.08.1927 ιδρύεται ο Συλλόγος «Λαϊκή Βιβλιοθήκη Καρδίτσης η ”Αθηνά”» (Λάππας, 1974: 159), με σκοπό να καταστήσει «προσιτό παν βιβλίον ή άλλο μέσον χρήσιμον δια την διαπαιδαγώγησιν αυτού» (Για Την Πρόοδο…, 1933: γ’). Σκοπός, σύμφωνα με το καταστατικό, η «ίδρυσις και διατήρησις εν Καρδίτση Λαϊκής Βιβλιοθήκης προς διάδοσιν ωφέλιμων γνώσεων» (Κατσικοβόρδος, 1997: 226). «Πρότυπον δε και παράδειγμα της δράσεώς του έλαβε τον γνωστόν εν Αθήναις φιλολογικόν Σύλλογον ”Παρνασσός” επί τη βάσει του καταστατικού του οποίου προσδιωρίσθη και ο σκοπός του Συλλόγου ”Αθηνά”» (Για Την Πρόοδο…, 1933: 47). Ο ”Παρνασσός” λειτούργησε  Βιβλιοθήκη, έκανε φιλολογικούς διαγωνισμούς, ίδρυσε και λειτούργησε Σχολή Απόρων Παίδων (Βοβολίνης, 1951: 6, 36, 66).

Ιδρυτικά μέλη (Κατσικοβόρδος, 1997: 227):

1. Κύριλλος Ψυχογυιός,

2. Βασίλειος Λιόλιος,

3. Απόστολος Γρίβας,

4. Απόστολος Βογιατζής,

5. Ευάγγελος Ριζόπουλος,

6. Χαρίλαος Μακρής,

7. Ιωάννης Θεολόγης,

8. Απόστολος Γερμανόπουλος,

9. Κύριλλος Καρμπαλιώτης,

10. Δημ. Χατζηγώγος,

11. Πολύκαρπος Τσικρίκης,

12. Σωτήριος Αναγνώστου

Προσωρινό Δ.Σ.: Κύριλλος Ψυχογυιός (κληρικός) πρόεδρος, Βασίλειος Λιόλιος αντιπρόεδρος, Απόστολος Βογιατζής γραμματέας, Ιωάννης Θεολόγης σύμβουλος, Δημήτριος Χατζηγώγος σύμβουλος (Κατσικοβόρδος, 1997: 227).

Σαν μπήκε ο Σεπτέμβρης, σε μια αίθουσα που παραχώρησε ο μητροπολίτης Ιεζεκιήλ άρχισαν να έρχονται οι πρώτες προσφορές βιβλίων (Θ.Φ., φ.1077) και να γίνονται οι πρώτες εγγραφές μελών στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη (Θ.Φ., φ.1075), με αντίτιμο 50 δρχ. (Θ.Φ., φ.1095).

Τις ίδιες μέρες, στο κατάστημα Παπαηλιού διαδραματίζονταν επεισόδια μετά από την παύση εργασίας καπνεργατών: «…βρισιές εκ μέρους μπράβων του κεφαλαίου αδερφών Βέντζα και επίθεσίν των με σιδηράς ράβδου εκ της οποίας ετραυματίσθησαν δύο εργάται, μία εργάτρια και ο γενικός γραμματέας του Συνδέσμου Καπνεργατών». Γι’ αυτό κι οι καπνεργάτες μετέβησαν στον Ειρηνοδίκη αλλά και απήργησαν προκειμένου «να προσληφθούν οι παυθέντες εργάτες» (Θ.Φ., φ.1080).

Κάπου εκεί, στο δικαστικό μέγαρο, ίσως να συναντήθηκε με τους εργάτες ο Βογιατζής, όταν υπέβαλλε το καταστατικό του συλλόγου στο Πρωτοδικείο Καρδίτσας. Ενώ οι κυρίες της πόλης συσκέπτονταν «για την εξεύρεση οικονομικών πόρων υπέρ της Βιβλιοθήκης».

Το Δ.Σ. της Βιβλιοθήκης επισκέπτεται, στις 08.09.1927 το Δήμαρχο, παρουσία Νομάρχη, ζητώντας συνδρομή για τη Βιβλιοθήκη. Ο δήμαρχος δείχνει προθυμία (Θ.Φ., φ.1081).

Στις 11.09.1927 υποβάλεται το καταστατικό του Συλλόγου στο Πρωτοδικείο Καρδίτσας (Κατσικοβόρδος, 1997: 226), ενώ στον Ι. Ν. Ευαγγελίστριας γίνεται «σύσκεψη κυριών για την εξεύρεση οικονομικών πόρων υπέρ της Βιβλιοθήκης» (Θ.Φ., φ.1083)

Τις επόμενες ημέρες το Δημοτικό Συμβούλιο Καρδίτσας εγκρίνει την ενίσχυση του Ταμείου της Βιβλιοθήκης με το ποσό των 10.000 δρχ. (Θ.Φ., φ.1086).

Στις 22.09.1927 αρχίζει τη λειτουργία της η Βιβλιοθήκη. Το προσωρινό Δ.Σ., με επικεφαλής το δήμαρχο, «εξήλθεν ανά τους πλουσίους της πόλεώς μας ίνα ζητήση την πολύτιμον συνδρομήν των» (Θ.Φ., φ.1094).

Επιπλέον, «ενοικιάσθη […] κεντρικώτατον οίκημα ευρύχωρον και κείμενον πλησίον της Άρνης» για τις ανάγκες λειτουργίας του συλλόγου (Θ.Φ., φ.1094).

Πρώτος διευθυντής της Λαϊκής Βιβλιοθήκης ορίζεται ο Χρίστος Καλοκαιρινός, παιδαγωγός (Θ.Φ., φ.1095), τακτικός συνεργάτης της εφημερίδας ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΦΩΝΗ (φ.1069).

Στις 29.09.1927 γίνεται έγκριση του καταστατικού διά της υπ’ αριθ. 319/29.09.27 απόφασης του Πρωτοδικείου Καρδίτσας (Λάππας, 1974: 159) και αναγνωρίζεται η Λαϊκή Βιβλιοθήκη ως νομικό πρόσωπο (Θ.Φ., φ.1103).

Αρχές Οκτώβρη κι «εξακολουθούν αθρόαι […] χρηματικαί εισφοραί των απανταχού ευρισκομένων συμπολιτών» (Θ.Φ., φ.1130). Γίνεται σύσκεψη καθηγητών και δασκάλων στο Μητροπολιτικό Ναό «προς καθορισμόν προγράμματος και λειτουργίαι της Νυχτερινής Σχολής» (Θ.Φ., φ.1103). Έτσι, αποφασίζεται να λειτουργήσουν δύο τάξεις από το Νοέμβριο. Η πρώτη για «εντελώς αμαθείς» για την εξάλειψη του αναλφαβητισμού και η δεύτερη για τους «ημιμαθείς» με διδασκαλία πρακτικών γνώσεων. Η διδασκαλία θα είναι δίωρη καθημερινά. Τις Κυριακές θα γίνονται ομιλίες για τη μετάδοση εγκυκλοπαιδικών γνώσεων (Θ.Φ., φ.1104). Αμέσως αρχίζουν οι εγγραφές στη Νυχτερινή Σχολή, με την προθυμία όλων των καταστηματαρχών να συμβάλλουν στην προσπάθεια (Θ.Φ., φ.1107).

Στις 7 Οκτώβρη του 1927 ο Σύλλογος Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καρδίτσης ”η Αθηνά” καταχωρείται στο Πρωτοδικείο Καρδίτσας (Κατσικοβόρδος, 1997: 226-227).

Κάπως έτσι γράφτηκε η πρώτη σελίδα στο παραμύθι της Λαϊκής Βιβλιοθήκης Καρδίτσας «η Αθηνά». Οι ήρωες του παραμυθιού, που τα ονόματά τους μετουσιώθηκαν σε πρόσωπα της νεότερης ιστορίας του τόπου μας, έμελλε με τη δράση τους να προκαλέσουν πολλούς πονοκεφάλους στο αστικό κατεστημένο της πόλης.

Πρόσωπα που κράτησαν τις ρίζες τους στην Καρδίτσα, αλλά ξεχύθηκαν σαν ποτάμι.

Το Δ.Σ. της Λαϊκής Βιβλιοθήκης "Αθηνά", 1931-32 (αρχείο Λαϊκής Βιβλιοθήκης)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Αντωνίου,  Α. (1996). Θεσσαλικές εφημερίδες αποκείμενες στα Γ.Α.Κ.- Αρχεία Ν. Καρδίτσας. Καρδιτσιώτικα Χρονικά, τ.II, σ.σ. 323-341

Βογιατζής, Φ. (1987). Παλιά Καρδίτσα. Γνώση και Γνώμη, τ. στ’, σ.σ. 127-134. Καρδίτσα: Ένωση Επιστημόνων Καρδίτσας

Βογιατζής, Φ. (2003). Ιστορικά Καρδίτσης, τ. Β ‘– Το Θέατρο Στην Καρδίτσα και στην Περιοχή της (1881-2002). Καρδίτσα: Δήμος Καρδίτσας

Βογιατζής, Φ. (2006). Ιστορικά Καρδίτσης, τ. Γ’. Καρδίτσα: Δήμος Καρδίτσας

Για Την Πρόοδο Και Τον Πολιτισμό – Η Δίκη Της Βιβλιοθήκης Καρδίτσας (1933). Καρδίτσα: Δημ. Α. Μπαρμπάτσαλος

Θεσσαλικά Χρονικά (1935). Έκτακτος Έκδοσις Επ’ ευκαιρία Της Πεντηκονταετηρίδος Από Την Απελευθέρωση Της Θεσσαλίας. Αθήναι: Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών

Θεοχαράτος, Χ. (2001). Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα, τ. Α’. Αθήνα: Τυποεκδοτική

Κατσικοβόρδος, Γ. (1997). Τα αναγνωρισμένα σωματεία στο Πρωτοδικείο Καρδίτσας. Καρδιτσιώτικα Χρονικά, τ. ΙΙΙ, σ.σ. 223-278. Καρδίτσα: Εταιρεία Καρδιτσιώτικων Μελετών

Λάππας, Β. (1974). Ιστορία Της Πόλεως Καρδίτσας. Αθήναι: χ. ε.

Σκάρος, Ζ. (1997). Οι ρίζες του ποταμού, τ.2: Αστοί και εργάτες. χ.τ.ε, (1^η έκδοση: 1966)

Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα, τ. β’ 1925-1928 (1974). Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ:

Θεσσαλική Φωνή (1924-27). Καρδίτσα: Αφοι Λιόλιου

WEB SITE:

www.karditsa-net.gr/2011/city/agora.htm (ανακτημένο 01.03.12)

O Δημήτρης Ντανόπουλος, δάσκαλος M.Ed., από τον Οκτώβριο του 2011 είναι μέλος της παιδαγωγικής ομάδας του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μουζακίου. Ασχολείται με το δημοσιογραφικό λόγο και τα media ως συντάκτης και ερευνητής. Είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΠΤΔΕ/ΑΠΘ)