"Σχολική Βιβλιοθήκη 2ου ΕΠΑΛ Καρδίτσας"

εισηγήτρια: Ανθούλα Κώστα, εκπαιδευτικός

[δείτε το υπόλοιπο πρόγραμμα της διημερίδας]

περίληψη εισήγησης «…ζωντανό κύτταρο του σχολείου μας από πέρυσι που λειτουργεί έχει γίνει το στέκι μας. Ο χώρος απλός και ζεστός είναι το καταφύγιό μας σε διαλείμματα και κενά , ενώ μας φιλοξενεί και για μαθήματα μέσω πολυμέσων ή για ειδικές παρουσιάσεις που αφορούν τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες μας. Πολλά χρήσιμα βιβλία για τα μαθήματά μας, αλλά και εφημερίδες και περιοδικά βρίσκονται καθημερινά στη διάθεσή μας  για χρήση ή δανεισμό. Οι υπολογιστές που αποτελούν αναπόσπαστο συμπλήρωμα του χώρου εξυπηρετούν τις ανάγκες μας για έρευνα και ενημέρωση, ενώ μια παρτίδα σκάκι ή ένα άλλο επιτραπέζιο μας ξεκουράζει και μας ψυχαγωγεί, όποτε μας δίνεται η ευκαιρία. Η σχολική βιβλιοθήκη είναι μια πραγματική όαση για όλους εμάς , ένα από τα πλεονεκτήματα σχολείου μας που είναι σύγχρονο και δημιουργικό όπως όλα τα σχολεία θα έπρεπε να είναι. Είμαστε η γενιά του αύριο, αλλά έχουμε ανάγκες σήμερα . Δε φτάνει μόνο μια βιβλιοθήκη θέλουμε πολλά και τα δικαιούμαστε…» (σκέψεις μαθητών, Νοέμβρης 2010)

 Κύριες και κύριοι,

 Καθετί το τρομερό είναι στη βαθύτερη φύση του, κατά τον Ρίλκε , κάτι το ανήμπορο που χρειάζεται την αγάπη μας, τη βοήθειά μας. Είναι στ΄ αλήθεια δύσκολο να είσαι σ’ αυτούς τους μικρόψυχους καιρούς – δηλ. στη σημερινή σκληρή κοινωνική πραγματικότητα-καθηγητής και ν’ αντικρίζεις την απόγνωση μέσα από τα τρομερά μάτια ενός δεκαεφτάχρονου, μεταξύ άλλων και γιατί σ’ αυτόν τον τόπο- που πολύ αγαπιέται με υπομονή και περηφάνεια, όπως έχει πει ο Ρίτσος, η σύγχρονη εκπαίδευση στο σύνολό της δεν είναι παρά μια αδιάκοπη μάχη ενάντια σ’ αυτόν και στην προσωπικότητά του, με αποτέλεσμα να απαξιώνει τη συστημική γνώση και τους θεσμικούς φορείς της, αφού το σχολικό περιβάλλον του έχει εξαφανίσει τον μηχανισμό πρόσληψης παραστάσεων και την ανάγκη ερμηνείας τους και έτσι συχνά να το εχθρεύεται. Είναι η σήψη της κοινωνίας και όχι της νέας γενιάς αυτή που αποκαλύπτει κάποιες φορές το ελληνικό σχολείο, όταν παροπλίζει ή αδρανοποιεί δυναμικούς θεσμούς και διαδικασίες που δεν αποτελούν πολυτέλειες αλλά ανάγκη , γιατί μπορεί να σταματήσουν μια κρίση πριν αυτή γίνει μη αναστρέψιμη. Ο κόσμος  και πάλι κατά τον Ρίλκε είναι φτιαγμένος έτσι ώστε να διαθέτει αρκετό χώρο για να συμπεριλάβει τα πάντα: ό,τι υπήρξε δεν χρειάζεται να φύγει από τη μέση, αρκεί να μεταμορφωθεί σιγά- σιγά, ενώ και ό,τι μέλλεται να υπάρξει δεν πέφτει από τον ουρανό την τελευταία στιγμή, αλλά βρίσκεται ανέκαθεν δίπλα μας, γύρω μας και στην καρδιά μας, περιμένοντας το νεύμα που θα το καλέσει να φανερωθεί. Η Βιβλιοθήκη γενικά είναι πολιτικό και πολιτιστικό συλλογικό αγαθό που σηματοδοτεί το καθολικό και αναφαίρετο δικαίωμα του καθενός στη γνώση. Κάθε απόπειρα εκποίησης ,ξεπουλήματος , διάλυσης αυτού του αγαθού συνιστά απειλή για εξαφάνιση της ανοιχτής κριτικής σκέψης , της δημοκρατίας και ελευθερίας ,αποτελεί διάψευση κάθε ελπίδας για ένα καινούργιο ξεκίνημα στον κόσμο.

     Ο λόγος λοιπόν σήμερα για τις βιβλιοθήκες και τη δεδομένη στιγμή τις σχολικές, που καλούνται ν’ ανταγωνιστούν την κοινωνική απαξίωση του μορφωτικού αγαθού. Η δυναμική του θεσμού είναι στ΄ αλήθεια τέτοια που μπορεί ν’ αποτελέσει γνώμονα για την αλλαγή του περιεχομένου και του τρόπου της εκπαίδευσης . Η άποψη αυτή διαμορφώθηκε κατά τη θητεία μου ως υπεύθυνη της σχολικής Βιβλιοθήκης του 2^ου ΕΠΑΛ, από το Σεπτέμβρη του 2009 ως τον Ιούνη του 2011 .

Ο θεσμός των σχολικών βιβλιοθηκών ξεκίνησε πριν από 12 περίπου χρόνια με στόχο να υποστηρίξει τα αναλυτικά προγράμματα σπουδών και να καλλιεργήσει την αγάπη για τη γνώση και τη φιλαναγνωσία. Έτσι ιδρύθηκαν από το υπουργείο παιδείας με τη στήριξη ευρωπαϊκών κονδυλίων (Β΄ΚΠΣ) 500 βιβλιοθήκες, στις οποίες μέχρι το 2009 προστέθηκαν περίπου 300 ακόμη, ενώ αρχική φιλοδοξία υπήρξε η επέκταση του θεσμού με σχολικές βιβλιοθήκες σε όλα τα σχολεία, κάτι που δεν έγινε  βέβαια ποτέ. Εκείνες λοιπόν  που δημιουργήθηκαν διαθέτουν σύγχρονο εξοπλισμό  με συλλογές βιβλίων και περιοδικών, με οπτικοακουστικά μέσα και πρόσβαση στο διαδίκτυο και αποτελούν ένα άριστο εργαλείο για μαθητές και εκπαιδευτικούς .Κατά κανόνα στη διάρκεια λειτουργίας τους μεταμορφώθηκαν σε πνευματικές εστίες που δεν αποτελούν μόνο αναγνωστήρια και κέντρα πρόσβασης στη γνώση και την έρευνα για τους άριστους σε επιδόσεις μαθητές ,αλλά μικρά πολιτιστικά κέντρα πλούσια σ’ ερεθίσματα που ευνοούν την ένταξη ,την κοινωνικοποίηση , την ελεύθερη έκφραση και τη δημιουργικότητα  των νεαρών παιδιών. Είναι κήποι μαγικοί, όπου και το πιο ξερό κλαδί μπορεί να δώσει φύλλα κι άνθη και καρπούς, και όπου ο κάθε μαθητής γίνεται αποδεκτός παρά την όποια διαφορετικότητά του, που το παραδοσιακό σχολείο απορρίπτει.

 Η επίσκεψη της ιστοσελίδας των σχολικών βιβλιοθηκών μπορεί να πείσει και τον πλέον δύσπιστο ως προς αυτό.

Δυστυχώς η ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα σήμερα έθεσε υπό αμφισβήτηση τη δυνατότητα των μαθητών να απολαμβάνουν τα ευεργετήματα των σχολικών βιβλιοθηκών, καθώς το Σεπτέμβρη του 2011 με απόφαση της υπουργού παιδείας οι αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί ,υπεύθυνοι για τη λειτουργία τους, κλήθηκαν να παραδώσουν τα «κλειδιά » τους στους διευθυντές των σχολείων και να επιστρέψουν στα διδακτικά τους καθήκοντα. Η γενικευμένη αντίδραση σχολείου και κοινωνίας οδήγησε στο μετριασμό των συνεπειών της απόφασης  και με νεότερο έγγραφο του υπουργείου δόθηκε η δυνατότητα στους δ/ντές των σχολείων  να λειτουργήσουν τις βιβλιοθήκες μ’ ευθύνη τους. Αποτέλεσμα αυτού  είναι από τον φετινό Οκτώβρη οι σχολικές βιβλιοθήκες να υπολειτουργούν. Μια περιήγηση στο διαδίκτυο αποκαλύπτει ότι από τις 757 σχολικές βιβλιοθήκες που λειτουργούσαν, άλλες ανοίγουν ευκαιριακά στα διαλείμματα, άλλες για δυο τρίωρα την εβδομάδα, άλλες  για δυο -τρεις μέρες την εβδομάδα, σε εθελοντική βάση από τους εκπαιδευτικούς ή με ανάθεση τους από το Δ/ντή του σχολείου  ,όταν έχουν κενό ή για συμπλήρωση του ωραρίου τους , οι οποίοι όμως ,όσο κι αν φιλότιμα προσπαθούν, χωρίς να γνωρίζουν το υλικό και τη διαχείρισή του δεν μπορούν να προχωρήσουν σε μακροπρόθεσμο σχεδιασμό δραστηριοτήτων και εκπαιδευτικών δράσεων, άρα και στην οργανωμένη λειτουργία των σχολικών βιβλιοθηκών σύμφωνα με το θεσμικό πλαίσιο ίδρυσης τους. Αυτή είναι η παρούσα πραγματικότητα σχετικά με το θεσμό που αποκαλύπτει τουλάχιστον άγνοια για τη σημασία και τον ρόλο της σχολικής βιβλιοθήκης στην εκπαιδευτική διαδικασία κι έρχεται σε αντίφαση με τις εξαγγελίες για το «νέο σχολείο» με τις ερευνητικές εργασίες και τη διερευνητική προσέγγιση της γνώσης, , τη συνεργατική μάθηση κλπ. Το ποιες είναι οι προθέσεις του Υπουργείου σχετικά με το θεσμό είναι άγνωστο,  αλλά, εάν η κατάσταση παραμείνει έτσι το μέλλον είναι ζοφερό.

Δεν μπορεί όμως να νοηθεί σύγχρονο σχολείο χωρίς βιβλιοθήκη ,γιατί καμιά καινούργια  εκπαιδευτική διαδικασία  δεν θα μπορέσει να επιτύχει κάτι αποφασιστικό αν ο αποδέκτης της δεν έχει προετοιμαστεί για μια βαθύτερη πρόσληψη και υποδοχή.

   Για δυο σχολικές χρονιές ήμουν υπεύθυνη της σχολικής βιβλιοθήκης του 2^ου ΕΠΑΛ Καρδίτσας με απόσπαση από τα διδακτικά μου καθήκοντα στο ίδιο σχολείο. Η συγκεκριμένη βιβλιοθήκη ιδρύθηκε το 2009 στα πλαίσια προγράμματος ΕΠΕΑΕΚ με κατάλληλη διαμόρφωση αίθουσας του ισογείου.  Δημιουργήθηκε ένας όμορφος  χώρος, πλούσιος σε ερεθίσματα , με μια συλλογή 2000 περίπου τίτλων βιβλίων ,περιοδικών και πολυμέσων, φωτοτυπικό μηχάνημα  , υπολογιστές και προτζέκτορα, ιδανικό πραγματικά περιβάλλον μάθησης για υψηλής ποιότητας εκπαίδευση.   Αποστολή του υπήρξε :πρώτον η  εξυπηρέτηση των μαθησιακών αναγκών της σχολικής κοινότητας και η αξιοποίησή της σχολικής βιβλιοθήκης στη διδασκαλία (εφαρμογή διδακτικών παρεμβάσεων με χρήση και νέων τεχνολογιών με στόχο την αλλαγή της στάσης των μαθητών απέναντι στη μάθηση, υλοποίηση και στήριξη μαθητικών εργασιών ),δεύτερον η καλλιέργεια προσωπικών ενδιαφερόντων και αναζητήσεων είτε στο χώρο του αναγνωστηρίου είτε με το δανεισμό βιβλίων και τέλος η ανάληψη κοινωνικού και παιδαγωγικού ρόλου στη  σχολική ζωή με υλοποίηση ποικίλων δραστηριοτήτων κι εκδηλώσεων. Δικαίωμα χρήσης του είχαν όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας που αποδέχονταν τον κανονισμό λειτουργίας της και πραγματοποιούσαν την εγγραφή τους με τη δήλωση των τυπικών στοιχείων τους , όπως και γονείς και σπουδαστές της πόλης. Ο καταρτισμός κανονισμού λειτουργίας κρίθηκε απαραίτητος καθώς οι σαφείς όροι σχετικά με την  χρήση  του χώρου και του υλικού ,την καθαριότητα, την ησυχία, την ποσότητα και τον χρόνο δανεισμού του υλικού θεωρήθηκαν ικανοί να αποτρέψουν παρανοήσεις και παρεξηγήσεις μεταξύ μελών και υπευθύνου της βιβλιοθήκης. Μολονότι η απουσία κάποιου προγράμματος επιμόρφωσης , ή έστω προσανατολισμού από το Υπουργείο λειτούργησε αρνητικά, από τον Σεπτέμβρη του 2009 ξεκίνησε η λειτουργία της -εντός του σχολικού ωραρίου- με την αμέριστη συμπαράσταση του τότε δ/ντή κ. Καλκαντζή και τους διδάσκοντες καθηγητές για τη διεξαγωγή μαθημάτων σ’ αυτή με χρήση πολυμέσων, την ανεύρεση των κατάλληλων πηγών για την επίτευξη των μαθησιακών στόχων, τη λειτουργία του αναγνωστηρίου και την υπηρεσία δανεισμού .   

 Από την αρχή της προσπάθειας υπήρξε έντονος προβληματισμός σχετικά με τη δυνατότητα αυτόβουλης προσέλευσης των παιδιών στη βιβλιοθήκη και της  υλοποίησης των στόχων που αναφέρθηκαν καθώς οι μαθητές των επαγγελματικών λυκείων σε μεγάλο βαθμό δεν τρέφουν  και τις αγαθότερες σχέσεις με το βιβλίο ,τουλάχιστον το σχολικό. Ήταν μια πρόκληση να εξαφθεί η περιέργειά τους , να προσεγγίσουν το χώρο και το βιβλίο και να μάθουν στη βιβλιογραφική έρευνα για την κατάκτηση της γνώσης.

Έτσι λοιπόν ξεκίνησε μια προσπάθεια ενημέρωσης των μαθητών για τη λειτουργία της σχολικής βιβλιοθήκης και της πρόσκλησης τους να την αγκαλιάσουν καθώς πρώτα απ’ όλους ήταν δική τους. Η ανταπόκρισή τους υπήρξε συγκινητική και αξίζει να τονιστεί το πόσο σεβάστηκαν το χώρο και το υλικό της βιβλιοθήκης καθώς δεν παρατηρήθηκε η παραμικρή φθορά στα δύο χρόνια της υπηρεσίας μου σ’ αυτή. Ο αριθμός των μελών κατά το δεύτερο χρόνο λειτουργίας της ανήλθε στα 650 μέλη ,ενώ δανείστηκαν 900 βιβλία. Δε λειτούργησε ως βιβλιοθήκη μουσείο, αλλά  ως ζωντανό πολιτιστικό στέκι. Καθημερινά κατέβαιναν πολλά βιβλία από τα ράφια, δανείζονταν ή απλώς ξεφυλλίζονταν στα διαλείμματα .Η καθημερινή ανάγνωση της τοπικής εφημερίδας και της κυριακάτικης έκδοσης αθηναϊκής εφημερίδας κάθε Δευτέρα έγινε αγαπημένη συνήθεια πολλών  παιδιών, ενώ μετά από συμφωνία μας με τα παιδιά, κάθε Παρασκευή  κάναμε αφιερώματα σε διαφορετικά μουσικά είδη και επιμελούμασταν τους δύο πίνακες ανακοινώσεων μέσα κι έξω από τη βιβλιοθήκη με βιβλιοπροτάσεις, εντυπώσεις από βιβλία, ζωγραφιές που είχαν φιλοτεχνήσει τα ίδια ή εικόνες και ειδήσεις που είχαν τυπώσει από το διαδίκτυο και τέλος κάναμε συζητήσεις γύρω από διάφορα θέματα

Κερδήθηκαν αρκετά αυτά τα δυο χρόνια εκτός από τους κλασικούς στόχους των μαθημάτων που πραγματοποιήθηκαν στη σχολική βιβλιοθήκη. Μια αποτίμησή τους μπορεί ίσως να γίνει με σύντομη  αναφορά των  εκδηλώσεων που υλοποιήθηκαν με προτάσεις και πρωτοβουλίες των παιδιών:

·        δημοτικοί  χοροί ,τραγούδια και παραδοσιακά έθιμα της αποκριάς

·        επίσκεψη στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης και τη δημοτική πινακοθήκη

·        με τη στήριξη του ΕΚΕΒΙ επίσκεψη του συγγραφέα Π. Τατσόπουλου στη βιβλιοθήκη με θέμα την προσωπική του αφόρμηση στη λογοτεχνία

·        σε συνεργασία με τον ΦΟΚ μαθήματα σκακιού

·        ενημέρωση για τους κινδύνους του αλκοόλ με τίτλο «δεν πίνω είμαι ελεύθερος»

·        ενημέρωση για το AIDS και τις σεξουαλικώς μεταδιδόμενες ασθένειες από τον δ/ντή του τμήματος αιμοδοσίας του ΓΝΚ κ. Αθανασίου

·        εκδηλώσεις για την παγκόσμια ημέρα ποίησης, κατά του ρατσισμού και της νεανικής βίας

·        αφιέρωμα στον ποιητή Οδ. Ελύτη με την μουσική στήριξη του ΔΩΚ

·        εκδήλωση κατά της ενδοοικογενειακής βίας σε συνεργασία με το Κέντρο Γυναικών Καρδίτσας.

Η παραπάνω αναφορά είναι ένα ενδεικτικό δείγμα των ενδιαφερόντων και των προβληματισμών των παιδιών που διαψεύδουν τυχόν ισχυρισμούς για αδιάφορη και απροβλημάτιστη   νεολαία. Την αγάπη μας και την προσοχή μας θέλουν τα παιδιά. Θα είναι μεγάλο λάθος εάν η προσπάθεια για φθηνότερο σχολείο οδηγήσει στο κλείσιμο κι αυτής και των άλλων σχολικών βιβλιοθηκών. Η θυσία δυναμογόνων εκπαιδευτικών θεσμών δεν μπορεί παρά να  οδηγήσει σε μετριότητα ή αποτυχία κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Εντέλει ίσως  είναι καιρός να πάψουμε να αναφερόμαστε στη σωτηρία της πατρίδας με όρους καθαρά οικονομικούς και να εστιάσουμε στη δύναμη της παιδείας, αξιοποιώντας ό,τι μπορεί να την ενισχύσει.

Σε μια εποχή λοιπόν που όλο και πιο πολλά πράγματα αποκτούν τιμή και χάνουν σε αξία ,οφείλουμε να προστατεύσουμε τα μορφωτικά δικαιώματα των παιδιών κι αυτό απαιτεί τη λειτουργία σχολείων με πυρήνα τους πάντοτε μια βιβλιοθήκη που θα αποτελεί το έναυσμα για μια σχέση ζωής με το βιβλίο και τις μορφωτικές ανησυχίες των αυριανών πολιτών.

Κλείνοντας, ας τύχουν προσοχής και οι εξής επισημάνσεις που θα εξυπηρετήσουν τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών των σχολικών βιβλιοθηκών ,εάν υπάρξει η πολιτική βούληση για την ενεργοποίησή τους και πάλι .Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η διεύρυνση του ωραρίου λειτουργίας της σχολικής βιβλιοθήκης και πέραν του σχολικού ωραρίου, η τοποθέτηση εκτός του  εκπαιδευτικού υπευθύνου και βιβλιοθηκονόμου , η οικονομική στήριξή του θεσμού  για  εμπλουτισμό  σε υλικό και για την υλοποίηση πολιτιστικών δράσεων και τέλος η οργανωμένη τεχνική στήριξη των ψηφιακών  υποδομών.

Ευχαριστώ την παιδαγωγική ομάδα του ΚΠΕ Μουζακίου για την πρόσκληση και τη διοργάνωση της εκδήλωσης καθώς και όλους εσάς για την προσοχή και το χρόνο σας.

Η Ανθούλα Κώστα είναι πτυχιούχος του ιστορικού -αρχαιολογικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών κι εργάζεται ως εκπαιδευτικός στο 2ο ΕΠΑΛ Καρδίτσας. Τη διετία 2009 -2011 υπηρέτησε στη βιβλιοθήκη του σχολείου, ενώ σήμερα έχει επιστρέψει στα διδακτικά της καθήκοντα. Με γνώμονα την πίστη ότι η κοινοκτημοσύνη της γνώσης αποτελεί προϋπόθεση μιας δικαιότερης κοινωνίας προσπαθεί να καλλιεργήσει στους μαθητές της τη φιλαναγνωσία.