"η εικαστική βιβλιοθήκη της δημοτικής πινακοθήκης καρδίτσας"

εισηγήτρια: Μαρία Γιαννέλου

[δείτε το υπόλοιπο πρόγραμμα της διημερίδας]

περίληψη εισήγησης

Η βιβλιοθήκη της Δημοτικής Πινακοθήκης Καρδίτσας είναι ειδική βιβλιοθήκη τέχνης, με μεγαλύτερη ειδίκευση στα εικαστικά∙ δημιουργήθηκε ως εργαλείο υποστήριξης του συνολικότερου ερευνητικού, μουσειολογικού και εκθεσιακού έργου του συγκεκριμένου μουσείου.

 Διαθέτει βιβλία ιστορίας, θεωρίας και κριτικής της τέχνης, μουσειολογίας, αισθητικής, και λογοτεχνίας. Μαζί με αυτά περιλαμβάνει λεξικά, μονογραφίες, καταλόγους συλλογών και εικαστικών εκθέσεων, περιοδικές, αλλά και κάποιες σπάνιες εκδόσεις, καθώς επίσης και αρχειακό υλικό από φυλλάδια και διάφορα έντυπα εκθέσεων.

Από το 2002 απέκτησε χαρακτήρα ανοικτής πρόσβασης προς το κοινό (εκτός από τις σπάνιες εκδόσεις). Λειτουργεί ως αναγνωστήριο και δανειστική βιβλιοθήκη.

Η βιβλιοθήκη της Δημοτικής Πινακοθήκης Καρδίτσας είναι ειδική βιβλιοθήκη τέχνης, με μεγαλύτερη ειδίκευση στα εικαστικά∙ δημιουργήθηκε ως εργαλείο υποστήριξης του συνολικότερου ερευνητικού, μουσειολογικού και εκθεσιακού της έργου.

Η  Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας συστάθηκε ως ξεχωριστό Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου του Δήμου Kαρδίτσας το 1991 και δύο χρόνια αργότερα άρχισε την ενεργητική εκθεσιακή της δραστηριότητα. Το 2011 συγχωνεύτηκε με άλλα νομικά πρόσωπα του Δήμου Καρδίτσας, με τα οποία συνιστούν πλέον τον Δημοτικό Οργανισμό Πολιτισμού και Αθλητισμού Καρδίτσας (Δ.Ο.Π.Α.Κ.).

Η φυσιογνωμία της λειτουργίας και του τρόπου δράσης της κωδικοποιείται στους βασικούς σκοπούς και στόχους της που επιγραμματικά είναι:

• η καταγραφή, συντήρηση, προστασία, ταξινόμηση και ανάδειξη των έργων της συλλογής της

• η επιμέλεια και παρουσίαση εκθέσεων

• η εκπαιδευτική αξιοποίηση των συλλογών και των περιοδικών της εκθέσεων

• η ενίσχυση της εκδοτικής της δράσης

• ο εμπλουτισμός της επιστημονικής της βιβλιοθήκης

• ο εμπλουτισμός και η ανάδειξη των συλλογών της

• η οργάνωση και συμμετοχή σε διαλέξεις

• η διεύρυνση του δικτύου συνεργασίας με άλλες πινακοθήκες και φορείς με συγγενή ενδιαφέροντα και πεδίο δράσης

• και τέλος η με κάθε τρόπο καλλιέργεια του πολιτιστικού κεφαλαίου του κοινού της.       

                Η ανάγκη εξυπηρέτησης όλων αυτών των πεδίων επέβαλε από την πρώτη περίοδο της λειτουργίας της την συγκρότηση εξειδικευμένης επιστημονικής βιβλιοθήκης. Σταδιακά λοιπόν προχώρησε στη δημιουργία εικαστικής βιβλιοθήκης, η οποία αριθμεί πλέον 1540 καταχωρημένους τίτλους∙ πρόκειται κυρίως για βιβλία ιστορίας, θεωρίας και κριτικής της τέχνης, μουσειολογίας, αισθητικής, καθώς επίσης και λογοτεχνίας που σχετίζεται με πρόσωπα, έργα και γενικότερα ζητήματα τέχνης. Περιλαμβάνει επίσης λεξικά, μονογραφίες και καταλόγους συλλογών και εικαστικών εκθέσεων. [Αναφέρουμε δειγματοληπτικά καταλόγους εκθέσεων που πραγματοποιήθηκαν στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άνδρου (Γουλανδρή), στη Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών, στη Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, στο Τελλόγλειο, στο Εικαστικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας, στο Κέντρο Σύγχρονης Εικαστικής Δημιουργίας Ρεθύμνης, καθώς επίσης και τις εκδόσεις του Ελληνικού Τμήματος της A.I.C.A. (της Εταιρείας Ελλήνων Τεχνοκριτών) κ.ά.]

                Πέρα από αυτούς τους καταλογογραφημένους τίτλους διαθέτει επίσης περιοδικές εκδόσεις, φυλλάδια και διάφορα έντυπα εκθέσεων, που όλα μαζί συνιστούν ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό, το οποίο προσφέρει ενημέρωση, ενώ την ίδια στιγμή ανακλά και τεκμηριώνει μαζί την εκθεσιακή δραστηριότητα καλλιτεχνών και φορέων.

                Η συνολική της αποτίμηση, παρά τον εξαιρετικά μικρό της όγκο, τον μη συστηματικό αλλά αντιθέτως τον μάλλον αποσπασματικό της χαρακτήρα, επιτρέπει τομές στο βάθος του χρόνου και στο εύρος της συγχρονίας του ελληνικού κυρίως εικαστικού σκηνικού.

                Μαζί με αυτά θα πρέπει να αναφέρουμε ιδιαιτέρως τα έντυπα εικαστικού περιεχομένου που εντοπίστηκαν στα κατάλοιπα του Δημήτρη Γιολδάση, τα οποία με την μεταθανάτια δωρεά του 2000 της Στέλλας Γιολδάση περιήλθαν στον Δήμο Καρδίτσας και στην Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας.

                Ο Δ. Γιολδάσης υπήρξε πολύγλωσσος, πολυμήχανος και πολυταξιδεμένος, στοιχεία που όλα τους ανακλώνται στην συλλογή των βιβλίων του. Στην εικαστική βιβλιοθήκη του εντοπίζονται ελληνικά και ξενόγλωσσα βιβλία (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ρωσικά, αλβανικά κ.ά.) που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων (ιστορία και θεωρία της τέχνης, διάφορες τεχνικές, αρχιτεκτονική, αρχαιολογία, ιστορία, λαογραφία, βυζαντινή και λαϊκή τέχνη, περιηγητικοί οδηγοί, κατάλογοι εκθέσεων κ.ά.). Πλάι στους περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς τίτλους των βιβλίων του εντοπίζουμε επίσης ορισμένα μεμονωμένα τεύχη ή σε κάποιες περιπτώσεις και πιο πολυπληθείς σειρές ελληνικών και διεθνών περιοδικών, κάποια από τα οποία είναι αρκετά παλιά και εξεζητημένα∙ [από τα ελληνικά αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιους τίτλους: Βωμός, Μούσα, το Φραγγέλιο, Φιλότεχνος, Ζυγός, Το άλλο στην τέχνη, Καλειδοσκόπιο, Νεοελληνικά Γράμματα, Τέχνη, Επιθεώρηση Τέχνης, ο καλλιτέχνης, Άσυλον Τέχνης,  Πρωτοπορία, Αρχείον των Βυζαντινών Μνημείων της Ελλάδος, Ελληνική Φωτογραφία, Τέχνη και Πολιτισμός, Αρχιτεκτονική και Διακόσμηση κ.ά. Και από τα διεθνή περιοδικά: L’ assiette au beurre, Le rire, L’ art vivant, The architectural record, L’ illustration, Colour Magazine, Jugent, Le temoin, National Geographic κ.ά.]

                Η κατάστασή τους είναι σε κάποιες περιπτώσεις πάρα πολύ προβληματική∙ ορισμένα σώζονται μόνον αποσπασματικά και κάποια ίσως δεν είναι αναγνώσιμα. Συνολικά πάντως πρόκειται για 580 τίτλους.

                Στα κατάλοιπα του Δ. Γιολδάση υπάρχουν, τέλος, και βιβλία γενικότερου περιεχομένου, τα οποία φυλάσσονται μαζί με άλλα προσωπικά αντικείμενα του καλλιτέχνη στο 3^ο Δημοτικό Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών που στεγάζεται στο σπίτι – εργαστήριο του καλλιτέχνη.

Οι συστηματικές αγορές βιβλίων αποτέλεσαν στην αρχή τον κύριο τρόπο εμπλουτισμού της βιβλιοθήκης της πινακοθήκης. Μαζί με αυτές η αποδοχή δωρεών και η περισυλλογή σχετικού υλικού από το προσωπικό της πινακοθήκης λειτούργησαν συμπληρωματικά προς την ίδια κατεύθυνση. Τα δύο τελευταία ωστόσο, οι δωρεές και η περισυλλογή υλικού, συνιστούν πλέον τους μοναδικούς πρακτικά ενεργούς τρόπους εμπλουτισμού της, καθώς οι συστηματικές αγορές έχουν ανασταλεί εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια … αν και δεν πρόκειται ποτέ να ανασταλούν οι ερευνητικές απαιτήσεις και οι ανάγκες ενημέρωσης κι εμπλουτισμού της εικαστικής βιβλιοθήκης της πινακοθήκης. Στους δωρητές συμπεριλαμβάνονται μουσεία, πινακοθήκες, διάφοροι φορείς, καλλιτέχνες και ιδιώτες.

Η βιβλιοθήκη αυτή καλύπτει κυρίως τις ανάγκες ενημέρωσης κι έρευνας της πινακοθήκης. Από το 2002 ωστόσο που μετακινήθηκε στο καινούριό της κτίριο, τα νέα χωροτακτικά δεδομένα της επέτρεψαν να αποκτήσει χαρακτήρα ανοικτής πρόσβασης προς το κοινό∙ αρχικά λειτούργησε μόνον ως αναγνωστήριο και πολύ σύντομα και ως δανειστική βιβλιοθήκη. Όλα τα έντυπα διατίθενται σε κοινή χρήση, εκτός από τα έντυπα της εικαστικής βιβλιοθήκης του Δ. Γιολδάση που λόγω της σπανιότητας και της ευαισθησίας τους δεν προσφέρονται για δανεισμό. Η βιβλιοθήκη λειτουργεί για τους εξωτερικούς χρήστες τις μέρες και ώρες λειτουργίας της πινακοθήκης. Η λειτουργία της υποστηρίζεται από την εργασία του προσωπικού της πινακοθήκης που αποτελείται συνολικά από δύο υπαλλήλους, καμία εκ των οποίων δεν είναι βιβλιοθηκονόμος…∙ πρόκειται για παράλληλη, παραπληρωματική και φυσικά όχι εξειδικευμένη εργασία που πάντοτε περιορίζεται από άλλες πιο κρίσιμες, επείγουσες κι επιτακτικές λειτουργίες της πινακοθήκης.

Οι συνήθεις χρήστες της βιβλιοθήκης της πινακοθήκης είναι μαθητές και φοιτητές Ιδιαιτέρως να αναφέρουμε τους φοιτητές και τις φοιτήτριες του Τμήματος Σχεδιασμού & Τεχνολογίας Ξύλου & Επίπλου που βρίσκεται στην πόλη μας και που παρέχει μαθήματα ιστορίας της τέχνης, του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστήμιου [σε αντικείμενα που σχετίζονται με τον ελληνικό και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό], και άλλων πανεπιστημίων σε τμήματα που έχουν κάποια συνάφεια με το αντικείμενό μας (ιστορία της τέχνης, αρχαιολογία, καλές τέχνες, αρχιτεκτονική, παιδαγωγικά, μουσειολογία κλπ) και τέλος διάφορες άλλες κατηγορίες ανήσυχου κοινού (ερευνητές, καλλιτέχνες, φιλέρευνοι και φιλότεχνοι συμπολίτες και συμπολίτισσες).

Ο αρχικά μικρός όγκος της βιβλιοθήκης επέτρεψε την οργάνωση του υλικού της με βάση την καταχώρηση των εντύπων σε ένα ενιαίο σώμα αρίθμησης και την απόδοση στο καθένα ενός αύξοντα αριθμού. Ο σταδιακός εμπλουτισμός των τίτλων και συνακόλουθα η διαφαινόμενη διαμόρφωση των επιμέρους αξόνων ενδιαφέροντός τους καθιστούν πλέον επιτακτικό τον επαναπροσδιορισμό στον τρόπο οργάνωσης του υλικού αυτού. Προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργεί την ίδια στιγμή και η πιεστική ανάγκη καθιέρωσης κοινής σημειολογίας για τις βιβλιοθηκονομικές ταξινομήσεις που να είναι συμβατή με τα διεθνή πρότυπα και τους σχετικούς κανόνες. Η επιστημονικά στέρεη αρχιτεκτονική της πληροφορίας προϋποθέτει την υιοθέτηση ενός έγκυρου, πλήρους και αποτελεσματικού ταξινομικού προτύπου∙ η ηλεκτρονική διαπραγμάτευση αυτού του υλικού αποτελεί πλέον αυτονόητη συνθήκη στην ψηφιακή εποχή, όπως επίσης και η εξυπηρέτηση και πρόοδος αυτών μέσω εξειδικευμένης επιστημονικής εργασίας∙ πρόκειται για τρία κρίσιμα σημεία, στα οποία αυτή την στιγμή η Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας δεν έχει πρόσβαση.  

Η υιοθέτηση σχετικής υποδομής θα επιτρέψει την πληρέστερη εισαγωγή, καταγραφή και ταξινόμηση των βιβλίων, καθώς επίσης και την αυτοματοποίηση και εν τέλει την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην διαχείριση των πληροφοριών, ώστε η βιβλιοθήκη μας να ανταποκριθεί με περισσότερη επάρκεια στις ανάγκες των χρηστών της κι ευρύτερα της τοπικής κοινωνίας. Η ανανέωση, η βελτίωση και ο εμπλουτισμός στις μεθόδους οργάνωσης του υλικού θα μας επιτρέψει να ενταχθούμε ως ισοδύναμος και αυτόνομος κόμβος σε έναν ενιαίο ιστό βιβλιοθηκών∙ θα αποτελέσει μαζί την αναγκαία συνθήκη αλλά συνακόλουθα και την βασική παρακαταθήκη στην οργάνωση, την διασύνδεση και την ενεργητικότερη συνεργασία των τοπικών βιβλιοθηκών μεταξύ τους, αλλά και με άλλες βιβλιοθήκες στο πλαίσιο ενός ευρύτερου δικτύου.  

Εξαιρετικά κρίσιμος είναι προς αυτή την κατεύθυνση ο ρόλος εξειδικευμένου προσωπικού  που με την προσωπική εργασία και τις καίριες υποδείξεις του μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη οργάνωση και διαχείριση της βιβλιοθήκης με επιστημονικά ορθό και αποτελεσματικό τρόπο. Μπορεί εξάλλου να εκτιμήσει την κατάσταση κάποιων παλαιών βιβλίων και εντύπων και να προτείνει τον ενδεχόμενο τρόπο συντήρησης αυτών. Η τεχνογνωσία και η εμπειρία του μπορεί να σταθεί πολύτιμος σύμβουλος σε υπηρεσίες κι εφαρμογές που προάγουν την συνολική διαχείριση της βιβλιοθήκης, την διασύνδεσή της με άλλες αντίστοιχες δομές και την συνολικότερα αποτελεσματικότερη λειτουργία της. Μπορεί να μας βοηθήσει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο, με τον οποίο απευθυνόμαστε στο κοινό μας, ώστε η πινακοθήκη και με την βιβλιοθήκη της να ανοιχτεί ακόμη περισσότερο στο κοινό, να αποτελέσει πόλο έλξης και συλλογικό χώρο γνώσης.    

Το υλικό της εικαστικής βιβλιοθήκης της πινακοθήκης παράλληλα και επιπρόσθετα προς την εξυπηρέτηση του συνολικότερου έργου της ίδιας της πινακοθήκης είναι πολύτιμο εργαλείο για την εκπόνηση πρωτότυπων εργασιών, μελετών, διδακτορικών διατριβών, την έκδοση βιβλίων, αλλά και την διοργάνωση συζητήσεων, διαλέξεων και συνεδρίων που όλα τους προάγουν την πνευματική καλλιέργεια, την επιστημονική γνώση και σε ορισμένες περιπτώσεις την τοπική αυτογνωσία. Αποτελεί έναν δυναμικό πυρήνα γνώσης, παιδείας, ψυχαγωγίας, δημιουργίας, κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας. Είναι εργαλείο προσέλκυσης και τόπος συνάντησης πολλών και διαφορετικών ανθρώπων και με την δυναμική του συμβάλλει την ίδια στιγμή στην χωρίς διακρίσεις, περιορισμούς και ανισότητες διάχυση της πληροφόρησης και της γνώσης, υποστηρίζει παράλληλα την καλλιέργεια της φιλομάθειας, προπαγανδίζει απροκάλυπτα την κουλτούρα του βιβλίου, ανταγωνίζεται συστηματικά την μοναξιά του σύγχρονου ηλεκτρονικού κόσμου, αλλά και την ανασφάλεια των ζοφερών καιρών μας. Στο σημείο αυτό και με δεδομένη την επιθυμία να ικανοποιεί τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ανθρώπων που την χρησιμοποιούν, διαφαίνεται ο κρίσιμος ρόλος, αλλά και η επιτακτική ανάγκη του συστηματικού εμπλουτισμού της∙ αποτελεί μία ελάχιστη συνθήκη για μία στοχευμένη στροφή και σύνδεση με την κοινωνία υποδοχής και χρήσης της.

Η αποδοχή εκ μέρους της Δημοτικής Πινακοθήκης Καρδίτσας να συμμετάσχει στην διημερίδα Βιβλιοθήκη & Κοινωνία: αειφόρος ανάπτυξη και ελευθερία πρόσβασης στη γνώση που συνδιοργανώνουν το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Μουζακίου, ο Δήμος Καρδίτσας και ο Δημοτικός Οργανισμός Πολιτισμού και Αθλητισμού Καρδίτσας (Δ.Ο.Π.Α.Κ.), και στα πλαίσια αυτής να παρουσιάσει την εικαστική της βιβλιοθήκη, γίνεται για τρεις κυρίως λόγους. Κατ΄ αρχήν έχει πάντοτε εξαιρετικό ενδιαφέρον και αμείωτη επικαιρότητα ο βασικός στόχος της διημερίδας που αποβλέπει στην δημιουργία μίας πλατφόρμας συνεργασίας και ανταλλαγής ιδεών με απώτερο σκοπό την προώθηση του ρόλου της βιβλιοθήκης στην τοπική κοινωνία. Είναι εξάλλου ένας τρόπος να καταγραφεί η μικρή εξειδικευμένη βιβλιοθήκη της πινακοθήκης στους βασικούς πυρήνες βιβλιοθηκών της πόλης μας. Και τέλος μπορούμε έτσι να αποκαλύψουμε τα χαρακτηριστικά μας, τα δυνατά μας σημεία και τις πολλές αδυναμίες μας∙ για κάποιες από αυτές τις αδυναμίες κάνουμε την δημόσια αυτοκριτική μας αναγνωρίζοντας την ανεπάρκεια της δουλειάς μας, αλλά την ίδια στιγμή ζητούμε την προσοχή, την βοήθεια και την με κάθε τρόπο υποστήριξη αυτής της μικρής δομής από τους αιρετούς, τους φορείς και την τοπική κοινωνία. Είναι η αγωνία μας, αλλά και η ελάχιστη συνεισφορά μας στην προσπάθεια για την κοινωνικοποίηση της γνώσης.   
   

Η Μαρία Γιαννέλου είναι αρχαιολόγος - μουσειολόγος και εργάζεται στην Δημοτική Πινακοθήκη Καρδίτσας.